«Енчен пурлӑха (ҫурт-йӗре, сооружение, машинӑна тата ыттине) хӑйӗн тӗллевӗпе кӑна мар, урӑх енпе те, сӑмахран, производство зданине — склад вырӑнне, трактора — хӑш чухне груз турттарма, ҫӗре вара хутра палӑртнӑ пек кӑна усӑ курмалла», — тесе ӑнлантарса панинчен пуҫланӑ республикӑн Пурлӑх министерствин сайтӗнчи черетлӗ информацирен пӗрне. Унта сӑмах ҫӗре пӗр категорирен теприне куҫарасси пирки пырать.
Чӑн та, ҫӗре тӗллевлӗ усӑ курмалла. Пусӑ ҫинче, тӗслӗхрен, вӑрман ӳстерме юрамасть. 2005 ҫултан пуҫласа 759 лаптӑка, пурӗ 1861 гектар, ял хуҫалӑх тӗллевӗллӗ ҫӗртен промышленноҫ е урӑх тӗллевӗлли ҫине куҫарнӑ. Юлашки виҫӗ ҫулта уйрӑмах нумай: маларах асӑннӑ лаптӑкран 87 процентне юлашки виҫӗ ҫулта куҫарнӑ.
Пӗлтӗр кӑна ял хуҫалӑх тӗллевӗллӗ 241 лаптӑка куҫарасси пирки 114 ходатайство шута илнӗ. Урӑх тӗллеве куҫарнисенчен Патӑрьел, Канаш, Красноармейски, Пӑрачкав, Вӑрмар, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Етӗрне районӗсенче пурӗ 209,5 гектар ҫӗре ҫурт-йӗр тума куҫарнӑ. Карас ҫыхӑнӑвӗн башнисене вырнаҫтарма Сӗнтӗрвӑрри тата Вӑрмар районӗсенчи 4 лаптӑка 0,07 гектара ҫӗнӗ статус панӑ. Цифра телекуравӗн радиотелевидени станцийӗсем валли Вӑрмарта Шупашкар районӗсенчи 0,08 гектар ҫӗре куҫарнӑ.
Ял хуҫалӑхӗнче ӗҫлекенсен ӗҫ укҫине ӳстересси хальхи вӑхӑтра чи сӳтсе явакан ыйтусенчен пӗри шутланать тесе пӗлтерет Чӑваш Енӗн тӗп аграри ведомстви. Кун пирки ял хуҫалӑх министрӗ Сергей Павлов нумаях пулмасть Чӑваш Эн Элтеперӗ Михаил Игнатьев ертсе пынипе ирттернӗ канашлура та палӑртса хӑварнӑ иккен.
Чӑваш Енӗн стастисчӗсем иртнӗ ҫулхи кӑрлач–чӳк уйӑхӗсенче республикӑри аграрисен уйӑхи вӑтам ӗҫ укҫи 10 пин те 630 тенке ларнине пӗлтереҫҫӗ. 2012 ҫулхипе танлаштарсан шалу 11,2 процент ӳснӗ иккен-ха. Анчах республикӑри вӑтам ӗҫ укҫипе танлаштарсан, ҫак хисеп асӑннӑ суммӑн 56,1 проценчӗ кӑна пулать.
Шалу пӗчӗк курӑнни ӗҫлекенсен хисепне тӗрӗс шутланипе те ҫыхӑннӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ иккен республикӑн Ял хуҫалӑх министерствинче. Кунта ташлама пӗлменнине пӗр япала чӑрмантарать текен ваттисен сӑмахӗ аса килчӗ те, юрӗ, ун пирки чарӑнса тӑмӑпӑр. Ҫапах та ӗҫ тухӑҫлӑхӗ пӗчӗккисенче шалу та пӗчӗккине асӑнаҫҫӗ-ха. Ҫӗмӗрле районӗнче, акӑ, ӗҫ тухӑҫлӑхӗ кашни ҫын пуҫне 119 пин тенке ларать иккен. Ку вӑл — республикӑра чи пӗчӗкки. Тухӑҫ 120–450 пинлисенче уйӑхри вӑтам ӗҫ укҫи 6–8 пин тенкӗпе танлашать-мӗн.
Республикӑри ял хуҫалӑх предприятийӗсем удобрени туянма тытӑннӑ. Кӑрлачӑн 18-мӗшӗ тӗлне Чӑваш Енӗн Апат-ҫимӗҫ фончӗ предприятисемпе 7,5 пин тонна минераллӑ удобрени кӳрсе килме килӗшӳ тунине пӗлтернӗ. Ҫав шутран 5 пин тоннине кӳрсе килнӗ иккен Апат-ҫимӗҫ фончӗ 15 пин тоннӑран кая мар кӳрсе килме ӗмӗтленет иккен.
Апат-ҫимӗҫ фончӗ пирки каласан, удобрени хакӗн тӳлевне ҫуррине кайран хӑйне тырӑ сутнин шучӗпе илме килӗшет-мӗн. Е ӗне выльӑх е сысна какайӗ парсан та килӗшет.
Кредит илме чӗнсе калакан хыпар-хӑнара халӑхра тӗрлӗрен йышӑнакансем пур-ха. «Кивҫен илмесӗр укҫа ҫитменнишӗн патшалӑха намӑс пулмалла», — ун пеккисенчен хӑшӗсем. Темле пуянсем те пӗр-пӗр проекта хута яма кредитпа усӑ кураҫҫӗ те, темле каламалла…
Темиҫе ҫул каялла пирӗн ҫӗршывра хушма хуҫалӑха аталантарма тесе ҫӑмӑллӑлӑ кредитсем пама тытӑнчӗҫ. «Кивҫенре мӗн ырри пултӑр ӗнтӗ?» — текенсене кӑштах хирӗҫлемелле-тӗр. Ара, ку вӑл ахаль-махаль йышши мар, процент ставкин пӗр пайне патшалӑх саплаштараканни. Ӑна илсе ҫынсем сарай-вите хӑпартса лартрӗҫ, выльӑх-чӗрлӗх, мотоблок туянакан та самай пулчӗ.
Ҫӑмӑллӑхлӑ кредита паян та параҫҫӗ. Хӗрлӗ Чутай районӗнче пӗлтӗр 788 ҫын 156,6 миллиона яхӑн кивҫен илнӗ. Унпа Хӗрлӗ Чутай, Акчиккасси, Питеркасси, Хусакасси ял тӑрӑхӗсенче пурӑнакансем уйрӑмах усӑ курнӑ.
Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн депутачӗсем Раҫҫейӗн премьер-министрӗ Дмитрий Медведев тата РФ Патшалӑх Думин спикерӗ Сергей Нарышкин патне ҫыру шӑрҫаланӑ. Халӑх «тарҫисене» ял хуҫалӑхӗнчи лару-тӑру пӑшӑрхантарать.
Депутатсене шухӑшлаттаракан тӗп самантсен шутӗнче федераци хыснинчен килекен укҫа-тенкӗ, республикӑн хӑмла отрасльне тӗкӗ кӳресси, ял хуҫалӑх продукцине туса илекен Чӑваш Енри пердприятисене федераци сечӗн лавккисем патне ҫул уҫса парасси, яла кадрсемпе тивӗҫтересси.
Тухтӑрсемпе вӗрентекенсене унта илӗртес тесе патшалӑх енчен маларах йышӑну турӗҫ-ха. Ялта тухтӑрта ӗҫлеме кӑмӑл тунӑ ҫамрӑк специалистсене 1 миллионшар тенкӗ ним мар кӑларса тыттараҫҫӗ. Вӗрентекенсене вара ҫурт-йӗр тума е туянма тесе илекен кредитӑн тата ҫав укҫа проценчӗн пӗр пайне саплаштарма йышӑннӑ.
Ҫав вӑхӑтрах ял хуҫалӑх предприятийӗсем те ӗҫлекенсем ҫуккипе халтан каяҫҫӗ. Механизатор-дояркӑсем кӑна-и, инженерсемпе агрономсем, ветеринарсемпе зоотехниксем каясшӑн мар. Ял хуҫалӑх специальноҫне илекен яш-кӗрӗмпе хӗр-упраҫ нумай-ха, анчах вӗсем яла талпӑнни сисӗнсех каймасть. Ял хуҫалӑхӗнче ӗҫлекен специалистсене те яла ҫапла майпа илӗртсен аван тесе шухӑшлаҫҫӗ Патшалӑх Канашне депутата суйланнисем.
Елчӗк районӗнчи «Энтепе» тулли мар яваплӑ обществӑра, ӑна икӗ ҫул каялла йӗркеленӗ, ҫӗнетсе юсанӑ ферма уҫӑлнӑ. Ӑна 200 пуҫ ӗне тытмалӑх тунӑ.
Фермӑна юсаса ҫӗнетме хуҫалӑх банкран 21 миллион тенкӗлӗх кредит илнӗ. Проктӑн пӗтӗмӗшле хакӗ вара 25 миллионпа танлашнӑ. Апла тӑк ыттине хуҫалӑх хӑй хывнӑ пулса тухать. Хальхи вӑхӑтра фермӑра 150 пуҫ ӗне тытаҫҫӗ. Ӳлӗмрен йыша ӳстерме, ҫулталӑкра 900 тоннӑран кая мар сӗт туса илме палӑртаҫҫӗ.
Юсаса ҫӗнетнӗ фермӑна уҫма республикӑн ял хуҫалӑх министрӗ Сергей Павлов тата Елчӗк район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Николай Миллин хутшӑннӑ.
Сӑнсем (45)
Кӑҫал ҫӑмарта хакланса кайнине ӑна лавккара илекенсем сисрӗҫ ӗнтӗ. Сутакансемшӗн лайӑх ҫакӑ, анчах укҫа парса илекенсене «ҫыртать». Ара, кӑҫалхи ҫур ҫулта ҫӑмарта 14 процент хакланнӑ, ҫурла–юпа уйӑхӗсенче хак 35 процент хӑпарса кайнӑ. Раҫҫейӗн кайӑк-кӗшӗк союзӗнче ҫакна сезонлӑхпа ҫыхӑнтарнӑ, комбикорм хакланнипе тата суту-илӳ предпрятийӗсем самай ӳстерсе сутнипе сӑлтавланӑ.
Ҫапах та ытти апат-ҫимӗҫпе танлаштарсан ҫӑмартана специалистсем ытлашши питӗ хакланаканнисен шутне кӗртмеҫҫӗ. Ҫапах та монополипе кӗрешекен служба ҫак ҫимӗҫ хакланнин сӑлтавне тӗрӗсленӗ май Иваново облаҫӗнчи кайӑк-кӗшӗк фабрикисем тата Пушкӑртстанри курттӑм туянакансемпе пысӑк сутуилӳ сечӗсем хака каварлашса хӑпартнине асӑрханӑ. Ҫакна ҫирӗплетсе парсан вӗсене штрафлӗҫ.
Темиҫе теҫетке ҫул хуҫалӑх рулӗ умӗнче тӑракан ертӳҫӗсем республикӑра сахалланса пыраҫҫӗ. Ҫапах та пур-ха вӗсем, аксакалсем. Акӑ, Канаш районӗнчи Киров ячӗллӗ кооператива илер. Ӑна миҫе ҫул ӗнтӗ Николай Андреев ертсе пырать. Хӑй вӑхӑтӗнче унта журналист ӗҫӗпе пулнӑччӗ те Николай Степанович ял хуҫалӑхӗшӗн чунне ыраттарса калаҫни асрах.
Малалла талпӑнакан предприятире паян ҫӗнӗ ферма ҫӗкленет. Ӑна 1 509 тӑваткал метр лаптӑк ҫинче хӑпартса лартнӑ. Анчах хальлӗхе мӗнпур ӗҫе вӗҫлеймен-ха — ҫурт тӑвакансем малалла тимлеҫҫӗ. Ҫӗнӗ фермӑра 200 пуҫ ӗне валли вырӑн пулӗ. Ферма тума хуҫалӑх хӑйӗн туприне 2.4 миллион тенкӗ ытла хывнӑ. 17,3 миллионне вара банкран кивҫен илнӗ. Проект хакӗ — 21,7 миллиона яхӑн. Фермӑра ӗҫлекенсене ҫӑвӑнмалли, салтӑнса тӑхӑнмалли пӳлӗмсем пӑхса хӑварнӑ. Мӗнпур ӗҫе раштав ҫуррисенче вӗҫлесшӗн-мӗн.
Ӗне выльӑх тытакансене пулӑшма кӑҫал йышӑннӑ йӗрке килес ҫул та вӑйра пулмалла. Кун пирки Раҫҫейӗн ял хуҫалӑх министрӗн ҫумӗ Илья Шестаков пӗлтернӗ. Асӑннӑ ведомствӑн Выльӑх-чӗрлӗх ӗҫӗсен департаменчӗ кирлӗ сӗнӳсене РФ Ял хуҫалӑх министерствине янӑ.
Пӗрремӗш тата чи пысӑк сортлӑ сӗте субсидилеме кӑҫал ҫӗршыв хыснинчен пурӗ 9,5 миллиард етнкӗ укҫа уйӑрнӑ. Выльӑх апачӗ хакланнине кура каярах ку тупрана тепӗр 3,2 миллиард тенкӗлӗх хушса панӑ.
Ҫапах та пирӗн ҫӗршывра сӗт ҫитмест иккен. Официаллӑ ҫӑлкуҫсем пӗлтернӗ тӑрӑх, 6 миллион тонна чухлӗ сахал, сӗт туса илекенсен шучӗпе вара — 15 миллион тонна.
Тӗрмере ларакан ҫынсене ӗҫсӗр ларманнине чылайӑшӗ пӗлет-тӗр. Тем те пӗр ӑсталаҫҫӗ унта. Журналист ӗҫӗпе (унта ӗҫпе кӑна ҫӳреме Турӑ хуштӑр) тӗрмесенче пулса курнӑ та унта ларакансем пӑралукран карта валли тунине те, нуски-перчетке ҫыхнине те, керамзитран блок кӑларнине те, чечек ӳстернине те курнӑ. Ларакансенчен хӑшӗсем пӑлахаййисем те пур теҫҫӗ-ха. Теприсем вара пушшех те — ӗҫлесшӗн. Ахаль ларнӑ чух вӑхӑт час иртмест те кун пек хӑть шӑвать.
Республикӑри 8-мӗш колони-поселени вара производство ӗҫ-хӗлӗн тӗп енӗ пахча ҫимӗҫ ӳстересси иккен. Ҫакӑн пирки Айӑплава пурнӑҫа кӗртессипе ӗҫлекен федераци службин республикӑри управленийӗ пӗлтерет. Кӑҫал унта пӗрчӗллӗ тата пӑрҫа йышши культурӑсене 1015 гектар ҫинче акса ӳстернӗ иккен. Кунсӑр пуҫне тепӗр 50 гектар ҫинче ҫӗрулми лартса туса илнӗ. Хӗрлӗ кӑшманпа кишӗре те тӗрмере ларакансем хӑйсем ӳстернӗ. Айӑплава асӑннӑ колонире ирттерекенсем валли пахча ҫимӗҫ хӗл каҫма кӑна мар, ҫӗнӗ тухӑҫченех ҫитмелле иккен.
+2.0 °C